عرفه، روز دعا و نيايش

نگارش در تاريخ یک شنبه 12 آبان 1392برچسب:عرفه,

توسط اسماعیل بامری

عرفه، روز دعا و نيايش‏

عبادات و دعا رشته اتصال انسان با مبدأ هستى و قدرت لايزال الهى هستند؛ از زمانهايى وجود دارد كه فرصت ويژه‏اى براى ارتباط با خداوند از طريق دعا و راز و نياز است...

عبادات و دعا رشته اتصال انسان با مبدأ هستى و قدرت لايزال الهى هستند؛ از زمانهايى وجود دارد كه فرصت ويژه اى براى ارتباط با خداوند از طريق دعا و راز و نياز است؛ چرا كه رحمت خاص خداوند در آنها از مبدأ اعلى به سوى بندگان سرازير مى گردد و بنده بايد تلاش كند خود را در معرض دريافت آن عنايات و رحمتهاى ويژه الهى قرار دهد؛ چنانكه پيامبر اكرم صلى الله عليه وآله فرمودند: «اِنَّ لِرَبِّكُمْ فِى اَيَّامِ دَهْرِكُمْ نَفَحاتٌ اَلا فَتَعَرَّضُوا لَها؛⁽¹⁾به راستى براى پروردگار شما در روزهاى روزگارتان عطايا و بخششهايى است، هوشيار باشيد و خود را در معرض آنها قرار دهيد.» و قرآن كريم نيز مى فرمايد: «وَذَكِّرْهُمْ بِاَيَّامِ اللَّهِ»؛⁽²⁾ و روزهاى خدا را به آنان ياد آورى كن.»

يكى از اين روزها، نهم ذيحجّه يعنى روز عرفه است كه مى توان آن را روز دعا و نيايش نام نهاد. مخصوصاً براى كسانى كه توفيق تشرّف به حج و حضور در صحراى عرفات را پيدا كرده اند.

جايگاه روز عرفه
مرحوم شيخ عباس قمى درباره شب عرفه مى گويد: «از ليالى متبرّكه و شب مناجات با قاضى الحاجات است و توبه در آن مقبول و دعا در آن شب مستجاب است. و كسى كه آن شب را به عبادت بسر آورد، اجر و پاداش هفتاد سال عبادت را دارد.» ⁽³⁾
وى در رابطه با روز عرفه نيز مى گويد: «روز عرفه از اعياد عظيمه [و بزرگ ]است، هر چند به اسم عيد ناميده نشده و روزى است كه حق تعالى بندگانش را به عبادت و طاعت فراخوانده و سفره هاى جود و احسان خود را براى آنها گسترده و شيطان در اين روز تحقير و رانده شده و خشمناك است.» ⁽⁴⁾
امّا جايگاه والاى روز عرفه، در روايات معصومين عليهم السلام بيشتر نمود پيدا مى كند كه در زير به نمونه هايى اشاره مى شود.
1. برابرى با ماه رمضان
ماه مبارك رمضان، ماه رحمت و مغفرت الهى است؛ چنان كه پيامبر اكرم صلى الله عليه وآله مى فرمايند: «... قَدْ اَقْبَلَ اِلَيْكُمْ شَهْرُ اللَّهِ بِالْبَرَكَةِ وَالرَّحْمَةِ وَالْمَغْفِرَةِ؛⁽⁵⁾ ماه خدا با بركت و رحمت و بخشش به سوى شما روى آورده است.» اگر كسى در ماه رمضان بخشيده نشد و يا اين توفيق را پيدا نكرد كه خود را در معرض مغفرت الهى قرار دهد، روز عرفه آن قدر عظمت دارد كه بتواند جبران ماه رمضان بنمايد. در آن روز اگر كسى به درگاه الهى روى آورد، مورد مغفرت خداوند قرار مى گيرد.
امام صادق عليه السلام فرمودند: «مَنْ لَمْ يُغْفَرْ لَهُ فِى شَهْرِ رَمَضانَ لَمْ يُغْفَرْ لَهُ اِلى قابِلٍ اِلَّا اَنْ يَشْهَدَ عَرَفَةَ؛⁽⁶⁾ كسى كه در ماه رمضان بخشيده نشود، تا سال آينده بخشيده نمى شود، مگر اينكه [روز] عرفه را درك كند.»
2. دعا و برآورده شدن حاجت
امام صادق عليه السلام در جاى ديگرى مى فرمايند: «تَخَيَّرْ لِنَفْسِكَ مِنَ الدُّعاءِ ما اَحْبَبْتَ وَاجْتَهِدْ فَاِنَّهُ (يَوْمَ عَرَفَةَ) يَوْمُ دُعاءٍ وَمَسْأَلَةٍ؛⁽⁷⁾ هر دعايى كه دوست دارى براى خود بخوان و [در دعا كردن ]بكوش كه آن روز (روز عرفه) روز دعا و درخواست است.» و يقيناً درخواستها استجابت را در پى دارد.
3. روز بخشش
ابن فهد حلّى در عدّة الداعى روايتى به اين شرح براى روز عرفه نقل نموده است:
«وَفِى الْخَبَرِ اَنَّ اللَّهَ سُبْحانَهُ وَتَعالى يَقُولُ لِلْمَلائِكَةِ فِى ذلِكَ الْيَوْمِ يا مَلائِكَتِى اَلا تَرَوْنَ اِلى عِبادِى وَاِمائِى جاؤُا مِنْ اَطْرافِ الْبِلادِ شُعْثاءً غَبْراءً اَتَدْرُونَ ما يَسْئَلُونَ فَيَقُولُونَ رَبَّنا اِنَّهُمْ يَسْئَلُونَكَ الْمَغْفِرَةَ فَيَقُولُ اشْهَدُوا اِنِّى قَدْ غَفَرْتُ لَهُمْ؛⁽⁸⁾ در روايت آمده كه خداى سبحان به ملائكه در اين روز مى فرمايد: اى فرشتگان من! آيا نمى بينيد بندگان و كنيزان مرا كه ژوليده و غبارآلود از اطراف شهرها آمده اند؟ و آيا مى دانيد آنها چه درخواستى دارند؟ ملائكه مى گويند: پروردگار ما! آنها مغفرت مى خواهند. پس خداوند مى فرمايد: شاهد باشيد كه من آنها را بخشيدم!»
4. تغيير شقاوت به سعادت
شيخ عباس قمى نقل نموده كه امام زين العابدين عليه السلام در روز عرفه صداى سائلى را شنيد كه از مردم درخواست كمك مى كرد. حضرت خطاب به او فرمودند: «واى بر تو! در اين روز از غير خدا سؤال و طلب كمك مى كنى، حال آنكه در اين روز براى بچّه هايى كه در شكم مادر هستند نيز اميد فضل خدا مى رود كه آنها سعيد گردند!» ⁽⁹⁾
از روايات فوق، به خوبى اهميت و جايگاه روز عرفه روشن مى شود و اين نكته استنباط مى گردد كه اين روز، روز دعا و نيايش است. ما هم به اختصار در باره دعا، دعاهاى روز عرفه و دعا در عرفات، مطالبى بيان مى داريم.

جايگاه دعا در قرآن
در قرآن كريم آيات متعددى در رابطه با دعا و به صورت متن دعا آمده كه ما در اينجا فقط برخى آيات مربوطه را مطرح مى كنيم:
1. تشويق به دعا
«وَقَالَ رَبُّكُمْ اُدْعُونِى اَسْتَجِبْ لَكُمْ اِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِى سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرينَ»؛⁽¹⁰⁾ و پروردگار شما گفته است: مرا بخوانيد تا [دعاى ] شما را بپذيرم. همانا كسانى كه از عبادت من تكبّر مى ورزند، به زودى با ذلّت وارد دوزخ مى شوند.»

2. دعا، محكم ترين ارتباط با خدا
«وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِى عَنِّى فَإِنِّى قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْيَسْتَجِيبُواْ لِى وَلْيُؤْمِنُواْ بِى لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ »؛⁽¹¹⁾ و هنگامى كه بندگان من از تو در باره من سؤال كنند [بگو:] من نزديكم، دعاى دعاكننده را به هنگامى كه مرا مى خواند پاسخ مى گويم؛ پس بايد دعوت مرا بپذيرند و به من ايمان بياورند، اميد است راه يابند [و به مقصد برسند].»

3. دعا و اعتبار
«قُلْ مَا يَعْبَؤُاْ بِكُمْ رَبِّى لَوْلَا دُعَآؤُكُمْ فَقَدْ كَذَّبْتُمْ فَسَوْفَ يَكُونُ لِزَامَام »؛⁽¹²⁾ بگو: پروردگارم هيچ اعتنايى به شما نمى كند، اگر دعاى شما نباشد. شما [آيات خدا و پيامبران را ]تكذيب كرديد و [اين عمل دامان شما را خواهد گرفت و] از شما جدا نخواهد شد.»
اگر در قرآن، آيه اى جز همين آيه در رابطه با دعا نبود، جا داشت كه براى بالا رفتن مقام انسانى و معنوى خود، شب و روز دعا كنيم.

دعا در روايات
در روايات در باره دعا سخنان بسيارى گفته شده كه جمع آورى همه آنها چندين كتاب قطور مى شود. آنچه در اين بخش به آن اشاره مى گردد، نمونه اى از رواياتى است كه اهميت و ارزش دعا را نشان مى دهد:

1. دعا، مغز عبادت
پيامبر اكرم صلى الله عليه وآله فرمودند: «الدُّعاءُ مُخُّ الْعِبادَةِ وَلا يَهْلِكُ مَعَ الدُّعاءِ اَحَدٌ؛⁽¹³⁾ دعا مغز عبادت است و كسى با دعا كردن [و اينكه اهل دعا باشد هرگز ]هلاك نمى شود.»
به راستى تعبيرى از اين زيباتر و جامع تر نمى توان يافت؛ چرا كه اهميت مغز در انسان و حيوانات بر كسى پوشيده نيست. همه مى دانند كه مغز نقشى حياتى در بدن دارد. دعا نيز در ميان عبادات چنين نقشى دارد؛ يعنى حيات روحى و معنوى انسان و درست تنظيم شدن امور آن به دعا بستگى دارد.

2. دعا، اسلحه مؤمن
رسول خداصلى الله عليه وآله فرمودند: «اَلدُّعاءُ سِلاحُ الْمُؤْمِنِ وَعَمُودُ الدِّينِ وَنُورُ السَّماواتِ وَالْاَرْضِ؛⁽¹⁴⁾ دعا اسلحه مؤمن است و ستون دين و نور آسمانها و زمين است.»
از ديگر سخنان ائمّه عليهم السلام چنين به دست مى آيد كه دعاء به عنوان سلاح انبياء نيز معرفى شده است. حضرت امام رضاعليه السلام مى فرمايند: «عَلَيْكُمْ بِسِلاحِ الْاَنْبِياءِ فَقِيلَ وَما سِلاحُ الْاَنْبِياء قالَ الدُّعاءُ؛⁽¹⁵⁾ بر شما باد بر سلاح انبيا! گفته شد: اسلحه انبيا چيست؟ فرمود: دعا.»
روشن است كه اگر انسان خلع سلاح شود و يا از اسلحه خويش غافل گردد، مورد حمله دشمنان قرار مى گيرد؛ پس لازم است كه دعا مستمر باشد.
خداوند در قرآن كريم مى فرمايد: «وَدَّ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْ تَغْفُلُونَ عَنْ أَسْلِحَتِكُمْ وَأَمْتِعَتِكُمْ فَيَمِيلُونَ عَلَيْكُم مَّيْلَةً وَ حِدَةً »؛⁽¹⁶⁾«كافران دوست دارند [و آرزو مى كنند ]كه شما از اسلحه و اسباب خويش غافل شويد، پس ناگهان بر شما هجوم آورند.»

3. دعا، دواى هر درد
امام صادق عليه السلام فرمودند: «عَلَيْكَ بِالدُّعاءِ، فَاِنَّ فِيهِ شِفاءٌ مِنْ كُلِّ داءٍ؛⁽¹⁷⁾ بر تو باد به دعا كردن، پس به راستى دعا شفاى هر دردى است.»

4. دعا، تغييردهنده تقديرات
پيامبر اكرم صلى الله عليه وآله مى فرمايند: «لا يَرُدُّ الْقَضاءَ اِلَّا الدُّعاءُ؛⁽¹⁸⁾ قضا [وتقديرات الهى ] را جز دعا چيزى رد نمى كند.»
اين روايات به خوبى نقش دعا را در زندگى انسان تبيين مى كنند.

اعمال و ادعيه در روز عرفه
روز عرفه اوج روزهايى است كه در آن دعا و نيايش از موقعيت ويژه و خاصى برخوردار است، بدين جهت از پيشوايان معصوم عليهم السلام دعاها و سفارشهايى در اين روز رسيده است كه به عنوان نمونه به برخى از آنها براساس ترتيب كتب نقل كننده اشاره مى كنيم:
الف. صحيفه سجاديه
در صحيفه سجاديه، اين زبور آل محمدصلى الله عليه وآله دعايى طولانى براى روز عرفه از زبان امام سجادعليه السلام نقل شده كه در آن هم مهم ترين مسائل اعتقادى و سياسى مورد اشاره قرار گرفته و هم مسائل عرفانى و اخلاقى با زبان دعا بيان شده است:
امام سجادعليه السلام درباره معرّفى روز عرفه مى فرمايد: «اللَّهُمَّ وَهذا يَوْمُ عَرَفَةَ يَوْمٌ شَرَّفْتَهُ وَكرَّمْتَهُ وَعَظَّمْتَهُ نَشَرْتَ فِيهِ رَحْمَتَكَ وَمَنَنْتَ فِيهِ بِعَفْوِكَ وَاَجْزَلْتَ فِيهِ عَطِيَّتَكَ وَتَفَضَّلْتَ بِهِ عَلى عِبادِكَ؛⁽¹⁹⁾ خدايا! و اين روز عرفه روزى است كه تو به او شرافت و كرامت و عظمت بخشيدى و رحمتت را در اين روز گستراندى و به عفو و بخششت [بر خلق ] منّت گذاردى و عطايت را بسيار عظيم گردانيدى و به خاطر اين روز بر بندگانت تفضّل نمودى.»
برخى از درخواستهاى حضرت در اين روز عبارت اند از: «... وَاخِفْنِى مَقامَكَ وَشَوِّقْنِى لِقاءَكَ وَ تُبْ عَلَىَّ تَوْبَةً نَصُوحاً لا تُبْقِ مَعَها عَلانِيَّةً وَلا سَرِيْرَةً وَاَنْزِعِ الْغِلَّ مِنْ صَدْرِى لِلْمُؤْمِنِينَ وَاعْطِفْ بِقَلْبِى عَلَى الْخاشِعِينَ وَكُنْ لِى كَما تَكُونُ لِلصَّالِحِينَ؛⁽²⁰⁾[خدايا!] مرا از مقامت بترسان و شوق ملاقاتت را به من عنايت كن و توفيق توبه نصوح به من عنايت فرما؛ به گونه اى كه با آن توبه گناه پنهان و آشكارى باقى نگذارى و از سينه ام كينه نسبت به مؤمنين را بركن و قلب مرا بر خاشعان مهربان كن و آن چنان كه با صالحان هستى، با من باش!»
در بخش پايانى اين دعا چنين مى فرمايند: «وَلا تَجْعَلْنِى لِلظَّالِمِينَ ظَهِيراً وَلا لَهُمْ عَلى مَحْوِ كِتابِكَ يَداً وَنَصِيراً... وَاجْعَلْ باقِى عُمْرِى فِى الْحَجِّ وَالْعُمْرَةِ اِبْتِغاءَ وَجْهِكَ...؛ ⁽²¹⁾ و مرا پشت [و كمك كار ]ستمگران مگردان و [مرا براى ] از ميان بردن كتابت دستيار و ياور آنان مكن... و هر چه از عمرم باقى مانده است، در جستن خودت در حجّ و عمره بگذران!»

ب. مفاتيح الجنان
در اين كتاب دعايى براى شب عرفه و چند دعا براى روز عرفه نقل شده است. دعاى اوّل، تسبيحات پيامبر اكرم صلى الله عليه وآله با بخشى از آيات و اذكار خاص است ودومى دعايى از حضرت صادق عليه السلام مى باشد و سومى دعايى معروف از امام حسين عليه السلام است.
بشر و بشير پسران غالب اسدى نقل كرده اند كه در عصر روز عرفه در عرفات در محضر امام حسين عليه السلام بوديم. آن حضرت با گروهى از اهل بيت و فرزندان و شيعيان بيرون آمد و با نهايت خشوع و خضوع در جانب كوه (جبل الرحمه) رو به كعبه ايستاد و اين دعا را خواند.
در بخشى از اين دعا مى خوانيم: «اِلهِى اَنَا الْفَقِيرُ فِى غِناىَ فَكَيْفَ لا اَكُونُ فَقِيراً فِى فَقْرِى اِلهِى اَنَا الْجاهِلُ فِى عِلْمِى فَكَيْفَ لا اَكُونُ جَهُولاً فِى جَهْلِى؛⁽²²⁾ خدايا من در حال توانگرى نيازمندم [و فقر ذاتى دارم ]؛ پس چگونه در حال ندارى نيازمند [تو ]نباشم؟ معبودا! من در حال دانائيم نادانم؛ پس چگونه در حال جهلم نادان نباشم؟»
در بخش ديگرى مى خوانيم: «مَتى غِبْتَ حَتّى تَحْتاجَ اِلى دَلِيلٍ يَدُلُّ عَلَيْكَ وَمَتى بَعُدْتَ حَتّى تَكُونَ الْآثارُ هِىَ الّتِى تُوصِلَ اِلَيْكَ عَمِيَتْ عَيْنٌ لا تَراكَ عَلَيْها رَقِيباً؛⁽²³⁾ كى نهان بوده اى تا محتاج برهانى باشى كه بر تو دلالت كند؟ وكى دور گشته اى كه آثار و علائم به تو رسانند؟ كور باد چشمى كه تو را بر خود رقيب و مواظب نداند!»
كى بوده اى نهان كه پيدا كنم تو را
پنهان نگشته اى كه هويدا كنم تو را
با صد هزار جلوه برون آمدى كه من
با صد هزار ديده تماشا كنم تو را
در قسمت ديگرى از اين دعا مى خوانيم: «اِلهِى مَنْ كانَتْ مَحاسِنُهُ مَساوِى فَكَيْفَ لا تَكُونُ مَساوِيهِ مَساوِى وَمَنْ كانَتْ حَقائِقُهُ دَعاوِى فَكَيْفَ لا تَكُونُ دَعاوِيْهِ دَعاوِى؛⁽²⁴⁾
خدايا! كسى كه خوبيهايش [هم ] بدى است، چگونه بديهاى او بد نباشد؟ و كسى كه حقيقت گوييش صرف ادعا است، پس چگونه دعاوى او صرف ادعا نباشد؟»

ج. اقبال الاعمال
سيد بن طاووس براى شب عرفه دو دعا نقل نموده كه يكى از آنها نسبتاً طولانى است. همچنين روايتى درباره فضيلت زيارت امام حسين عليه السلام نقل كرده است كه حضرت باقرعليه السلام فرمود: «مَنْ زارَ لَيْلَةَ عَرَفَةَ اَرْضَ كَرْبَلا... وَقاهُ اللَّهُ شَرَّ سَنَتِهِ؛⁽²⁵⁾ كسى كه در شب عرفه زمين كربلا را زيارت كند...، خداوند بلاى آن سال را از او دور مى كند.»
آن گاه به فضيلت روز عرفه پرداخته و نقل نموده كه روزه آن روز كفاره گناهان هفتاد ساله مى باشد و در آن روز توبه آدم پذيرفته شده است⁽²⁶⁾. آن گاه زيارت مخصوصه امام حسين عليه السلام در اين روز را نقل نموده است⁽²⁷⁾.
وى براى روز عرفه دعايى نيز از پيامبر اكرم صلى الله عليه وآله و امام هفتم عليه السلام نقل نموده و سپس دعاى معروف امام حسين عليه السلام در روز عرفه را آورده است⁽²⁸⁾. و بعد از آن، دعاى امام زين العابدين عليه السلام در صحيفه سجاديه را نقل نموده است⁽²⁹⁾.
آن گاه دعايى از امام صادق عليه السلام را با اسنادش نقل كرده كه در بخشى از آن مى خوانيم: «اَنْتَ الَّذِى لا تَنْسى مَنْ ذَكَرَكَ وَلا تَضِيعُ مَنْ تَوَكَّلَ عَلَيْكَ...؛ ⁽³⁰⁾ تو كسى هستى كه فراموش نمى كنى كسى را كه يادت كند و نابود نمى كنى كسى را كه بر تو توكل نمايد.»
سپس دعايى به نام مخزون را نقل كرده⁽³¹⁾ و بعد از آن دعاى ديگرى از امام صادق عليه السلام را آورده است⁽³²⁾. آن گاه دعايى را كه در برخى كتب دعا ديده نقل مى كند⁽³³⁾ و سخن را با دعاهايى در مورد شام عرفه ادامه مى دهد.

د. مصباح المتهجد
در مصباح، شيخ دعايى را براى ايّام ذى حجّه از اوّل تا شام عرفه نقل نموده كه در آغاز آن مى خوانيم: «اَللَّهُمَّ هذِهِ الْاَيَّامُ الَّتِى فَضَّلْتَها عَلَى الْاَيَّامِ وَشَرَّفْتَها قَدْ بَلَّغْتَنِيها بِمَنِّكَ وَرَحْمَتِكَ فَاَنْزِلْ عَلَيْنا مِنْ بَرَكاتِكَ وَاَوْسِعْ عَلَيْنا فِيها مِنْ نَعْمائِكَ؛⁽³⁴⁾خدايا! اين ايّامى كه آن را بر روزهاى ديگر برترى و شرافت دادى، با منّت و رحمت خود، مرا به آنها رساندى؛ پس بركات خويش را بر ما نازل كن و نعمتهاى خود را در اين روزها بر ما توسعه بده!»

عرفه در عرفات
اوج عظمت دعا از حيث زمان، روز عرفه است و اوج ارزش مكانى اش در آن روز، بعد از كربلا و حرم حسينى، صحراى عرفات است. اين معنى را از روايات مى توان فهميد:
1. على عليه السلام فرمودند: «مِنَ الذُّنُوبِ لا تُغْفَرُ اِلَّا بِعَرَفاتٍ؛⁽³⁵⁾ برخى از گناهان [به گونه اى سنگين است كه ] جز در عرفات بخشوده نمى شود.»
2. كسى حق ندارد در عرفات بگويد گناهانش بخشيده نمى شود. پيامبر اكرم صلى الله عليه وآله در اين رابطه فرمودند: «اَعْظَمُ اَهْلِ عَرَفاتٍ جُرْماً مَنِ انْصَرَفَ وَهُوَ يَظُنُّ اَنَّهُ لَنْ يُغْفَرَ لَهُ؛⁽³⁶⁾ گناهكارترين فرد در عرفات كسى است كه از آنجا بازگردد، در حالى كه گمان مى برد هرگز آمرزيده نخواهد شد.» به راستى فردى كه چنين گمانى را در ذهن پرورش دهد، در وادى عرفان و شناخت، اين مسئله را درك نكرده است كه خداوند «ارحم الراحمين» است و رحمت او بر همه چيز برترى داشته، همه هستى را زير پوشش دارد كه «رَحْمَتِى وَسِعَتْ كُلَ شَى ءٍ».

نمونه اى از دعا در عرفات
خالى از لطف نيست كه يك نمونه از دعا در عرفات در حق ديگران را بيان نماييم:
على بن ابراهيم از پدرش نقل نموده كه او گفته است عبد اللّه بن جندب را در عرفات (در روز عرفه) ديدم و موقفى بهتر از موقف او نديدم. او پيوسته دستها را به سوى آسمان بلند كرده و اشك چشمانش ازگونه هايش جارى بود، تا آنجا كه به زمين رسيده بود. هنگام مراجعت مردم به او گفتم: اى ابا محمّد! [عجب حال خوشى داشتى!] من چنين موقفى [و حالى ] تا حال نديده بودم! عبد اللّه پاسخ داد: به خدا قسم! يك كلمه براى خودم دعا نكردم و در تمام اين مدّت براى برادران دينى ام دعا كردم. واين به جهت اين بود كه از ابا الحسن موسى بن جعفرعليه السلام شنيدم كه فرمود: «مَنْ دَعا لِاَخِيهِ بِظَهْرِ الْغَيْبِ نُودِىَ مِنَ الْعَرْشِ ها وَلَكَ مِأةُ اَلْفِ ضِعفٍ مِثْلُهُ؛⁽³⁷⁾ هر كس برادر مؤمن خود را در غياب او دعا كند، از عرش الهى به او ندا مى رسد: هان! [اى بنده من!] براى تو صد هزار مثل آن [پذيرفته ] مى باشد.» بدين جهت (به خاطر همين سخن امام عليه السلام) راضى نشدم از صد هزار دعاى تضمين شده [و مورد استجابت ]در برابر يك دعا كه نمى دانم مستجاب مى شود صرف نظر كنم.

تأثير دعا به ديگران
نه فقط روايات اثر دعا در حق ديگران را بيان مى فرمايند؛ بلكه نمونه هاى عينى و خارجى اثر دعا در حق ديگران نيز اين امر را تأييد مى كند. به اين نمونه توجه كنيد:
يكى از كسانى كه از محضر عارف والا مقام آية اللّه ميرزا جواد ملكى تبريزى بهره هايى برده است، درباره او مى گويد: «روزى پس از پايان درس عازم حجره يكى از طلبه ها در مدرسه دار الشفاى قم گرديد و من در خدمت او بودم تا به حجره آن طلبه وارد شد. مراسم احترام انجام گرفت و پس از اندكى حضور در نزد او برخاست و حجره را ترك گفت.
وقتى هدف از اين ديدار را از او سؤال كردم، فرمود: شب گذشته به هنگام سحر فيوضاتى بر من افاضه شد كه فهميدم از ناحيه خودم نيست و چون توجّه كردم، ديدم كه اين آقاى طلبه به تهجّد و عبادت برخاسته و در نماز شبش، مرا دعا مى كند و اين فيوضات اثر دعاى او است. اين بود كه به عنوان سپاس گزارى از عنايتش به ديدار او رفتم.» ⁽³⁸⁾

پی نوشت:

1) بحار الانوار، مجلسى، بيروت، مؤسسة الوفا، سوم، 1403 ه . ق، ج 68، ص 221، ح 30.
2) ابراهيم/5.
3) مفاتيح الجنان، شيخ عباس قمى، مؤسسه انتشارات نبوى، ص 457، اعمال روز عرفه.
4) همان، ص 467، با تغيير و تلخيص.
5) ر.ك: امالى شيخ صدوق، ص 93، عيون اخبار الرضاعليه السلام، ج 1، ص 230؛ اربعين شيخ بهايى، ص 84؛ بحار الانوار، مجلسى، ج 96، ص 356.
6) من لا يحضره الفقيه، شيخ صدوق، بيروت، دار الاضواء، ج 2، ص 76، ح 265؛ اصول كافى، محمّد بن يعقوب كلينى، دار الكتب الاسلاميه، ج 4، ص 66.
7) التهذيب الاحكام، شيخ طوسى، بيروت، دارالتعارف، اوّل، 1401 ه . ق، ج 5، ص 182.
8) عدّة الداعى فى نجاح الساعى، ص 47.
9) مفاتيح الجنان، ص 467 و عدّة الداعى فى نجاح السّاعى، احمد بن فهد الحلّى، كتابفروشى وجدانى، قم، ص 47، پاورقى.
10) غافر/ 60.
11) بقره/ 186.
12) فرقان/ 77.
13) بحار الانوار، ج 93، ص 300، ح 37؛ منتخب ميزان الحكمة، ص 180.
14) اصول كافى، ج 2، ص 468؛ منتخب ميزان الحكمة، ص 180.
15) اصول كافى، ج 2، ص 469، ح 5.
16) نساء/102.
17) مكارم الاخلاق، ج 2، ص 12، ح 2008، به نقل از منتخب ميزان الحكمة، ص 180، ح 2097.
18) منتخب ميزان الحكمة، ص 180.
19) صحيفه كامله سجاديه، ترجمه محيى الدين مهدى الهى قمشه اى، انتشارات اسلامى، ص 472.
20) همان، ص 479.
21) همان، ص 479 - 480.
22) مفاتيح الجنان، ص 492.
23) همان، ص 494.
24) همان، ص 492.
25) اقبال الاعمال، سيد بن طاووس، تهران، دار الكتب الاسلاميه، ص 330.
26) ر.ك: همان، ص 331.
27) ر.ك: همان، ص 332 - 336.
28) ر.ك: همان، ص 338 - 350.
29) ر.ك: همان، ص 350 - 368.
30) همان، ص 370.
31) ر.ك: همان، ص 374 - 385.
32) ر.ك: همان، ص 385 - 397.
33) ر.ك: همان، ص 397 - 401.
34) مصباح المتهجد، شيخ طوسى، مصحح: اسماعيل انصارى زنجانى، ص 613 - 614.
35) دعائم الاسلام، ابو حنيفه نعمان بن محمّد، تحقيق آصف بن على اصغر فيضى، مصر، دار المعارف، سوم، 1389 ه . ق، ج 1، ص 294.
36) تهذيب الاحكام، ج 5، ص 182.
37) بحار الانوار، ج 48، ص 171 - 172، ح 10.
38) قصّه هاى معنوى، محمدرضا اكبرى، انتشارات پيام عترت، 1378 ه . ش، ص 26.